نمار جمعه

نماز جمعه از اهمیّت زیادی برخوردار است؛ امام صادق علیه السلام در این زمینه می‏فرماید:
«ما مِنْ قَدَمٍ سَعَتْ‏الَی الْجُمُعَةِ الَّا حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَها عَلَی النَّارِ» هیچ کس نیست که به سوی نماز جمعه گام بردارد مگر آن که خداوند سبحان آتش جهنم را بر او حرام گرداند.

امام خمینی- قدس سرّه- در اهمیّت آن می‏فرماید:
اسلام دین سیاست است، دینی که در احکام آن سیاست به وضوح دیده می‏شود... هر هفته یک اجتماع بزرگ تشکیل می‏شود تا نماز جمعه که مشتمل بر دو خطبه است و در آن باید مسائل روز و احتیاجات کشور از هر جهت طرح شود، برپا گردد؛ اسلام مردم را برای مقاصد بزرگ به این اجتماعات دعوت کرده است.

«... نماز جمعه عبادت است لکن عبادتی که مدغم در سیاست است.»

نماز جمعه دو رکعت است و در روز جمعه جانشین نماز ظهر میشود. در زمان حضور پیامبر (ص) و امام معصوم (ع) و نائب خواص او واجب عینی است ، اما در زمان غیبت کبری واجب تخییری است ، ولی در زمانی که حکومت عدل اسلامی باشد احتیاط آن است که ترک نشود.

نماز جمعه واجب تخييرى است به اين معنى كه مكلف در روز جمعه مخيّر است كه نماز جمعه را بخواند در صورتى كه شرائطش موجود باشد، يا نماز ظهر بجا آورد، پس اگر نماز جمعه را بجا آورد، كفايت از ظهر مى كند.

واجب شدن نماز جمعه چند شرط دارد:

"اول" داخل شدن وقت:

، و آن عبارت از زوال آفتاب است، و وقتش تا برابر شدن سايه شاخص است با شاخص بنا بر اظهر، پس هر گاه تا برابر شدن سايه با شاخص نماز جمعه را تأخير انداخت، وقتش خارج شده و نماز ظهر را بايد بجا آورد.

"دوم" شماره افراد،:

 و آن هم هفت نفر است با امام، و هر گاه هفت نفر از مسلمانان جمع نشود نماز جمعه واجب نمى شود، بلى نماز جمعه از پنج نفرى كه يكى شان امام باشد صحيح است.


"سوم" بودن امام جامع شرائط امامت:

 از عدالت و غير آن از چيزهائى كه در امام جماعت معتبر است، و بدون او نماز واجب نمى شود.

و صحيح بودن نماز جمعه چند شرط دارد:


اول ـ جماعت بودن:

 پس فرادى صحيح نيست و هر گاه مأموم پيش از ركوع ركعت دوم نماز جمعه به امام برسد مجزى خواهد بود، و يك ركعت ديگر به او اضافه مى كند و اگر در ركوع دوم درك امام كند مجزى بودنش مشكل است، و احتياط ترك نشود.
دوم ـ خواندن دو خطبه پيش از نماز:

كه در خطبه اول حمد و ثناى الهى را گفته و وصيت به تقوى و پرهيزكارى نمايد و يك سوره از قرآن بخواند، سپس نشسته و برخيزد، و باز هم حمد و ثناى الهى را بجا آورده و به پيغمبر اكرم ((صلى الله عليه وآله)) و ائمه مسلمين صلوات فرستاده، و براى مؤمنين و مؤمنات استغفار كند، و لازم است خطبه پيش از نماز باشد،

پس اگر نماز را پيش از دو خطبه شروع كرد صحيح نخواهد بود و خواندن خطبه پيش از زوال آفتاب بنا بر احتياط جائز نيست.

بنحو كه تماميّت خطبه مقارن زوال باشد و لازم است كسى كه خطبه را مى خواند هنگام خطبه ايستاده باشد پس هر گاه خطبه را نشسته بخواند صحيح نخواهد بود و فاصله انداختن بين دو خطبه به نشستن لازم و واجب است.

و لازم است نشستن مختصر و خفيف باشد، و لازم است امام جماعت و خطيب "كسى كه خطبه مى خواند" يك نفر باشد و احتياط واجب اين است كه در حال خطبه با طهارت باشد و در مقدار واجب از خطبه عربيت:

"زبان عربى" معتبر است، و در مازاد بر آن معتبر نيست مگر آنكه حاضرين زبان عربى را ندانند، كه احوط در اين صورت در خصوص وصيت به تقوى، جمع بين عربيت و زبان حاضرين است. و نيز احوط اين است كه امام جمعه مجتهد باشد و يا منصوب از قبل مجتهد جامع الشرائط باشد.


سوم ـ آنكه مسافت بين دو نماز جمعه كمتر از يك فرسخ نباشد:

پس هر گاه دو نماز جمعه در مسافت كمتر از يك فرسخ مقارن هم برپا شود، هر دو باطل مى شود، و اگر يكى سبقت بر ديگرى داشت هر چند به تكبيرة الاحرام باشد صحيح و دومى باطل خواهد بود ولى هر گاه پس از برگزارى نماز جمعه كشف شد كه نماز جمعه ديگرى بر او سابق يا مقارنش در مسافت كمتر از يك فرسخ برپا شده بود، بجا آوردن نماز ظهر واجب نخواهد بود، و فرقى نيست بين اينكه اين كشف در وقت يا در خارج وقت باشد و برپا نمودن نماز جمعه در صورتى مانع از نماز جمعه ديگر در مسافت مزبور مى شود كه خود صحيح و جامع شرائط باشد، والاّ در مانع بودنش اشكال است، و اقرب مانع نبودن است.


مسأله) هر گاه نماز جمعه اى كه داراى شرائط است برپا شود، بنا بر احتياط حضور در آن واجب است، و در وجوب حضور چند چيز معتبر است:


"اول" آنكه مكلف مرد باشد _ و حضور جمعه بر زنان واجب نيست.

"دوم" آزادى _ پس حضور در نماز جمعه بر بندگان "برده" واجب نيست.

"سوم" حاضر بودن _ پس بر مسافر واجب نيست، و در مسافر فرقى نيست كه تكليف او در نماز قصر باشد يا تمام مثل مسافرى كه قصد اقامه نموده باشد.

"چهارم" سلامت از بيمارى و كورى _ پس بر بيمار و كور واجب نيست.

"پنجم" پير نبودن _ پس بر پيرمردان واجب نيست.

"ششم" آنكه بين جاى شخص و جائى كه نماز جمعه برپا مى شود بيش از دو فرسخ فاصله نباشد و بر كسى كه سر دو فرسخى است حضور واجب است و همچنين بر كسى كه حضور جمعه بر او دشوار باشد حضور واجب نيست، بلكه بعيد نيست كه اگر باران باشد حضور واجب نشود هر چند حرج و مشقتى نداشته باشد.

همانطور که گفته شد:

نحوه خواندن نماز جمعه :

 نماز جمعه دو رکعت است مانند نماز صبح و دو قنوت دارد یکی در رکعت اول پیش از رکوع و دومی در رکعت دوم بعد از رکوع. مستحب است امام در رکعت اول بعد از حمد سوره جمعه را بخواند و در رکعت دوم ، سوره منافقین را و هرگاه مشغول یکی از اینها شود احتیاط واجب آن است که به سوره دیگری عدول نکند.باید قبل از نماز جمعه دو خطبه بوسیله امام جمعه خوانده شود.خطبه ها میبایست بنابر احتیط واجب بعد از اذان ظهر باشدو اگر قبل از آن خوانده شود اعاده کنند.
هر یک از خطبه باید مشتمل بر امور زیر باشد:

1-حمد و ثنای الهی

2-صلوات بر محمد و آل محمد

3-وعظ و ارشاد و سفارش به تقوای الهی

4-خواندن یک سوره کوتاه در هر خطبه (بنابر احتیاط واجب)

5-بنابر احتیاط واجب برای خود و مومنین و مومنات استغفار کند و در خطبه دوم ائمه هدی (ع) را هنگام صلوات و درود یک یک نام ببرد.

بنابراین خطبه اول شامل پنج قسمت است و خطبه دوم شمال شش قسمت.
امام باید خطبه ها را درحال قیام بخواند و میان دوخطبه جلوس مختصری نماید و صدای خود را در حد مقدور به نمازگزاران برساند و وعظ و ارشاد را به زبان قابل فهم برای مردم ایراد کند.

     شایسته است خطیب ملبس به عمامه و عبا باشد و بر عصا یا مانند آن تکیه کند و قبل از شروع به خطبه ، و قبل از شروع به خطبه به امومین سلام کند و سزاوار است مسائل مهم سیاسی و اجتماعی و اخلاقی مسلمین و جهان اسلام و آن منطقه را برای مردم شرح دهد و آنها را به وظایفشان در برابر این مسائل آشنا سازد و در برابر توطئه های دشمنان به آنها هشدار دهد.

پس خطیب باید حد اکثر استفاده را از خطبه ها برای تهذیب نفوس مردم و آگاه ساختن آنها از مسائل مهم روز بنماید که یکی از اهداف اصلی خطبه ها همین است. خطبه ها را با عبارات فصیح و گویا و بلیغ و موثر و نافذ ایراد نماید تا خطبه ها تاثیر لازم را در نفوس مسلمین بگذارد و از این فریضه عبادی سیاسی بهره گیری کامل شود. هرگز به سراغ مسائل تفرقه انداز نرود و مسلمین را به وحدت در مقابل دشمنان دعوت نماید.

مسأله ): چند حكم كه به نماز جمعه راجع است از اين قرار است:


"اول" كسى كه نماز جمعه از او ساقط شده و حضورش واجب نباشد، جائز است در اول وقت مبادرت به نماز ظهر نمايد.


"دوم" هر گاه در بلد انسان نماز جمعه جامع شرائط برپا مى شود، بنا بر احتياط جائز نيست انسان بعد از زوال آفتاب سفر كند.


"سوم" حرف زدن، هنگامى كه امام مشغول خطبه خواندن است ـ جائز نيست، و فرقى بين عدد معتبر در اصل وجوب نماز جمعه و بين بيشتر از آن نيست.


"چهارم" گوش دادن به دو خطبه بنا بر احتياط واجب است، ولى كسانى كه معناى خطبه را نمى فهمند، گوش دادن بر آنها واجب نيست.


"پنجم" اذان دوم روز جمعه بدعت است، و اين همان اذانى است كه در عرف اذان سوم ناميده مى شود.


"ششم" وقت خطبه امام، بنا بر احتياط واجب بايد حاضر شود و اگر خطبه را درك نكرد و اقتدا نمود نمازش صحيح است.


"هفتم" خريد و فروش هنگامى كه براى نماز جمعه ندا مى شود حرام است در صورتى كه منافى نماز جمعه باشد، والاّ حرام نخواهد بود و اظهر اين است كه در صورت حرمت نيز معامله باطل نيست.


"هشتم" كسى كه حضور جمعه بر او واجب بوده، و ترك نموده و نماز ظهر را بجا آورد اظهر اين است كه نمازش صحيح باشد.

 گرد آوری وتنظیم :سجاد سحرخوان

 منابع 

[1]جمعه، 9.

[2] نصایح، ص 255.

[3] نوادر راوندى-ترجمه صادقى اردستانى، ص 277.

[4] امالى شیخ صدوق-ترجمه کمره‏اى، متن، ص 485.