قنوت ، در لغت به معناى اطاعت همراه با خضوع است . چنانكه خداوند خطاب به حضرت مريم مى فرمايد: (يا مَرْيَمُ اقْنُتى لِرَبِّك )[1]

اما مراد از قنوت درنماز، همان دعائى است كه در ركعت دوّم هر نماز مى خوانيم . امام صادق عليه السلام در تفسير آيه (و تَبَتَّلْ اِلَيْهِ تَبْتيلاً)[2]مى فرمايد مراد از ((تبتّل )) آن است كه در نماز دستها را به دعا بلند كنيم .[3] ((تبتّل )) در لغت بمعناى قطع اميد از غيرخداست .[4]

قرآن كه به ما سفارش مى كند: (اُدْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَةً)[5] پروردگار خويش را در حال زارى و نهان بخوانيد، يكى از نشانه هاى تضرّع و زارى بدرگاه الهى ، دست بلندكردن به دعاست .[6] انسان فقير دست خود را بسوى بى نياز مطلق دراز مى كند و فقط از او مى خواهد و دل از غير او مى شويد.

گرچه قنوت در نماز مستحب است ، اما به قدرى مورد توجه است كه امام رضا عليه السلام در نامه اى به ماءمون مى نويسند: قنوت يك سنّت واجب در تمام نمازهاى شبانه روزى است [7]، كه البتّه مراد امام تاءكيد بر اهميت قنوت است . چنانكه اگر انسان آنرا قبل از ركوع فراموش كرد، مستحب است بعد از ركوع قضا نمايد و اگر در سجده يادش آمد بعد از سلام آنرا قضا كند.

در آداب قنوت آمده است : دستها را تا برابر صورت بالا بياوريد، كف دستها رو به آسمان باشد، دو دست را كنار هم قرار دهيد و بجز انگشت شصت ، باقى انگشتان را بهم بچسبانيد. بهنگام خواندن دعا به كف دست خود نگاه كنيد و دعا را بلند بخوانيد، البتّه نه به حدّى كه امام جماعت آن را بشنود.[8]

قنوت ، دعاى خاصى ندارد و انسان مى تواند هر دعايى بخواند، چنانكه لازم هم نيست دعا به عربى باشد و مى توان در قنوت ، حاجات خود را به فارسى هم بيان كرد. البتّه روشن است كه دعاهاى قرآنى و يا دعاهائى كه معصومين عليهم السلام در قنوت خود مى خوانده اند از فضيلت و اولويّت خاصى برخوردارند.

قنوت نمازهاى مختلف 

تعداد قنوت در نمازها يكسان نيست ، نمازهاى پنجگانه هركدام يك قنوت ، آنهم قبل از ركوع ركعت دوم دارند. اما نمازجمعه كه دو ركعت است دو قنوت دارد، يكى قبل از ركوع ركعت اوّل و يكى بعد از ركوع ركعت دوّم .

در نماز عيد فطر و عيد قربان كه دو ركعت است ، 9 قنوت مى خوانيم ، 5 قنوتِ پشت سرهم قبل از ركوع ركعت اوّل و 4 قنوت پشت سرهم در ركعت دوّم ، كه البتّه براى اين قنوتها، دعاى خاصى وارد شده است .

حتى در نماز آيات كه دو ركعت است و در هر ركعت 5 ركوع دارد، مستحب است قبل از ركوعهاى دوم و چهارم و ششم و هشتم و دهم قنوت خوانده شود، گرچه يك قنوت قبل از ركوع دهم كافى است .

نماز وتر كه يك نماز يك ركعتى است و در پايان نماز شب خوانده مى شود، قنوتى طولانى دارد و دعاهاى بسيارى در آن وارد شده است ، از قبيل 70 مرتبه استغفار، 300 مرتبه ((اَلعَفوْ)) و دعا به چهل مؤ من .

نماز باران نيز همچون نماز عيد، در ركعت اوّل 5 قنوت و در ركعت دوم چهار قنوت دارد.

به هرحال طول دادن قنوت مستحب است . ابوذر از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله پرسيد: كدام نماز بهتر است ؟ حضرت فرمودند: نمازى كه قنوتش طولانى تر باشد و كسى كه قنوتش را طولانى تر بخواند در مواقف قيامت راحت تر است .[9]

قنوت معصومين

ابن مسعود، دليل مسلمان شدنش را مشاهده نماز سه نفرى پيامبراكرم و حضرت على و حضرت خديجه و قنوت طولانى آنها مى داند.[10]

در سلامى كه در زيارت آل يس به حضرت مهدى عجل اللّه تعالى فرجه مى دهيم ، مى گوييم : ((اَلسَّلامُ عَلَيْك حينَ تُصَلّى وَ تَقْنُتْ)) سلام بر تو هنگامى كه به نماز و قنوت مى ايستى .

براى هر كدام از معصومين عليهم السلام دعاهايى طولانى در قنوت نقل شده كه فرصت نقل آنها نيست و جاى تعجب است كه چرا قنوت با اين همه بركاتش در ميان برادران اهل سنت تعطيل شده ، مگر حضرت على و خلفاى راشدين در نماز قنوت نمى خواندند؟

در قنوت فقط به فكر خود و حاجات خود نباشيم . از حضرت زهرا عليها السلام ياد بگيريم كه مى فرمود: ((اَلْجار ثُمَّ الدّار))[11] ابتدا به فكر همسايه ات باش آنگاه خانواده خود. زيرا خداوند وعده فرموده است كسى كه براى ديگران دعا كند خداوند حاجات خود او را هم برآورده مى سازد. در قنوت عليه دشمنان دين دعا كنيم و پيروزى اسلام و مسلمين را از خدا بخواهيم . پيامبراكرم در قنوت خود گروهى را با نام و مشخصات نفرين مى كرد و حضرت على عليه السلام در قنوت نمازش ‍ به معاويه و عمروعاص لعن مى كرد.[12] به هرحال تولّى و تبرّى جزء دين ، بلكه اساس دين ماست : ((هَل الدّين اِلا الْحُبّ وَالْبُغْض ))[13]