نماز چیست؟
درسهاى تربيتى سوره حمد
(بِسم اللّه الرّحمن الرّحيم )
چرا هر كارى را با ((بسم اللّه )) شروع كنيم ؟
بسم اللّه
پس از گفتن تكبيرة الاحرام ، بايد سوره حمد خوانده شود و اگر اين سوره در نماز خوانده نشود، نماز باطل است . ((لا صلوة الاّ بفاتحة الكتاب ))[1]
نام ديگر اين سوره ، فاتحة الكتاب است ، زيرا قرآن با اين سوره آغاز مى شود. اين سوره هفت آيه دارد [2] و بنا به روايت جابربن عبداللّه انصارى از رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله بهترين سوره هاى قرآن است . [3]
سوره حمد، تنها سوره اى است كه بر هر مسلمانى واجب است حداقل روزى ده بار آنرا در نمازهاى پنجگانه خود بخواند.
در اهميت اين سوره همين بس كه در روايات آمده : اگر هفتاد مرتبه اين سوره را بر مرده خوانديد و زنده شد تعجب نكنيد.[4]
از نام گذارى اين سوره به فاتحة الكتاب ، معلوم مى شود تمام آيات قرآن در زمان پيامبراكرم جمع آورى و به صورت كتاب درآمده و به امر ايشان در آغاز و ابتداى كتاب قرار داده شده است . آيات سوره مباركه حمد، اشاراتى درباره خدا و صفات او، مساءله معاد، و درخواست رهروى در راه حق ، و قبول حاكميت و ربوبيّت خداوند دارد. همچنين در اين سوره علاقه خود را به ادامه راه اولياى خدا و بيزارى و انزجار از گمراهان و غضب شدگان ابراز مى كنيم .
سوره حمد مايه شفا است . هم شفا از دردهاى جسمانى و هم شفا از بيمارى هاى روحى . مرحوم علامه امينى در كتاب تفسير فاتحة الكتاب روايات فراوانى را در اين زمينه نقل كرده است .
درسهاى تربيتى سوره حمد
1- انسان در تلاوت سوره حمد، با (بسم اللّه ) از غير خدا قطع اميد مى كند.
2- با (ربّ العالمين ) و (مالك يوم الدّين ) احساس مى كند كه مربوب و مملوك است .
3- با كلمه (ربّ العالمين ) ميان خود و هستى ارتباط برقرار مى كند.
4- با (الرّحمن الرّحيم ) خود را در سايه لطف گسترده او مى بيند.
5 - با (مالكِ يوم الدين ) غفلتش از قيامت زدوده مى شود.
6- با (ايّاك نَعبد) خودخواهى و شهرت طلبى را كنار مى گذارد.
7- با (ايّاك نستعين ) از فكر يارى طلبى از غيرخدا بيرون مى رود.
8 - با (انعمتَ عليهم ) مى فهمد كه تقسيم نعمت ها بدست اوست و بايد حسادت را كنار گذاشت ، زيرا حسود در واقع از داورى و تقسيم روزى به دست خدا راضى نيست .
9- با (اهدِنا الصّراط المُستقيم ) رهسپارى در راه حق را درخواست كند.
10- با (صراط الّذين انعمتَ عليهم ) همبستگى خود را با پيروان راه خدا اعلام مى دارد.
11- و در نهايت با (غيرالمغضوب عليهم ولا الضّالين ) از باطل و اهل باطل بيزارى مى جويد.
(بِسم اللّه الرّحمن الرّحيم )
در ميان مردم و اقوام مختلف رسم است كه كارهاى مهّم را با نام يكى از بزرگان خويش كه مورد احترام و علاقه آنهاست ، شروع مى كنند، تا آن كار با ميمنت و مباركى آغاز شود و به انجام رسد.
البتّه هركس بر اساس افكار و عقايد صحيح يا فاسد خود عمل مى كند. بعضى با نام بتها و طاغوت ها و بعضى با نام و ياد خدا و به دست اولياى خدا كارهاى خود را شروع مى كنند. چنانكه امروز رسم شده ساختمان هاى مهم را، افراد مهمّ اولين كلنگش را بر زمين مى زنند، در جنگ خندق نيز پيامبراكرم براى حفر خندق ، اوّلين كلنگ را خود به زمين زدند.
بسم اللّه ، سرآغاز كتاب وحى است . بسم اللّه ، نه تنها در ابتداى قرآن بلكه در آغاز تمام كتاب هاى آسمانى بوده است . بسم اللّه ، سرلوحه عمل همه انبيا بوده است . وقتى كشتى حضرت نوح در ميان امواج طوفان به راه افتاد، نوح به ياران خود گفت : سوار شويد كه : (بسم اللّهمجريها و مرسيها) [5] حركت و توقف اين كشتى با نام خداست .
حضرت سليمان نيز وقتى ملكه سبا را به سوى خدا دعوت كرد، دعوتنامه خود را با جمله (بسم اللّه الرحمن الرحيم ) آغاز كرد.
حضرت على عليه السلام مى فرمود: ((بسم اللّه )) مايه بركت كارها و ترك آن موجب نافرجامى امور است .[6]
همچنين به شخصى كه جمله ((بسم اللّه )) را مى نوشت فرمود: ((جَوِّدها)) آنرا نيكو بنويس . [7]
به زبان آوردنِ ((بسم اللّه )) در شروع هر كارى سفارش شده است ؛ غذاخوردن ، خوابيدن ، سوارشدن بر مركب ، نكاح و زناشويى و بسيارى از كارهاى ديگر. حتى اگى حيوانى بدونِ گفتن ((بسم اللّه )) ذبح شود مصرف گوشت آن حرام است . و اين رمز آن است كه خوراكِ انسانِ هدفدار و موحّد نيز بايد جهت الهى داشته باشد.
چرا هر كارى را با ((بسم اللّه )) شروع كنيم ؟
همانگونه كه محصولات يك كارخانه آرم و علامت مخصوص آن كارخانه را دارد و مثلاً يك كارخانه چينى سازى علامت خود را روى تمام ظروف مى زند، چه ظرفهاى بزرگ و چه كوچك ، و يا هر كشورى پرچمى مخصوص به خود دارد كه هم بر فراز ادارات و پادگانها برافراشته است و هم بر فراز كشتى ها و هم بر روى ميز ادارى كارمندان ، نام خدا و ياد خدا نيز آرم و نشانه مسلمانى است و جمله ((بسم اللّه )) علامت و رمز اين مسلمانى است و در هر كارى ، چه بزرگ و چه كوچك و در هر مكانى ، چه مسجد و چه كارخانه و در هر زمانى ، چه صبح و چه شام ، اين كلام مبارك بر زبان مسلمان جارى است و لذا در حديث مى خوانيم : ((بسم اللّه )) را فراموش نكن ، حتى در نوشتن يك بيت شعر. رواياتى نيز در پاداش كسى كه براى اوّلين بار ((بسم اللّه )) را به كودك ياد دهد، وارد شده است . [8]
آيا (بسم اللّه الرحمن الرحيم ) جزء سوره حمد و يك آيه مستقل است ؟
گرچه بعضى افراد، بسم اللّه را جزء سوره ندانسته و يا قرائت آن را در نماز ترك كرده اند، اما مورد اعتراض مسلمين واقع شده اند. چنانكه معاويه روزى در نماز بسم اللّه را نگفت ، مردم به او اعتراض كرده و گفتند ((اَسَرَقْتَ اَمْ نَسيتَ؟!)) آيه را دزديدى يا فراموش كردى ؟ [9]
فخر رازى در تفسير خود شانزده دليل مى آورد كه بسم اللّه جزء سوره حمد است و آلوسى نيز در تفسير خود اين اعتقاد را دارد. احمدبن حنبل نيز در مُسند خود آورده است كه بسم اللّه جزء سوره است .
به اعتقاد اهل بيت رسول اللّه صلوات اللّه عليهم اجمعين ، كه صد سال سابقه بر رهبران فقهىِ مذاهب اهل تسنّن دارند و در راه خدا به شهادت رسيده و در قرآن نيز بر عصمت و پاكى آنها تصريح شده است ، جمله (بسم اللّه الرّحمن الرّحيم ) خود آيه اى مستقل و جزء سوره است .
امامان معصوم عليهم السلام اصرار داشتند كه در نماز ((بسم اللّه )) را بلند بگويند و امام باقر عليه السلام در مورد كسانى كه آيه بسم اللّه را در نماز نمى خواندند و يا جزء سوره نمى شمردند فرمود: ((سَرقوا اَكرم آية )) [10] بهترين آيه قرآن را به سرقت بردند!
علامه شهيد مطهرى در تفسير سوره حمد، ابن عباس ، عاصم ، كسائى ، ابن عمر، ابن زبير، عطاء، طاووس ، فخر رازى و سيوطى را از جمله كسانى معرفى مى كند كه بسم اللّه را جزء سوره مى دانسته اند. البتّه در ابتداى سوره برائت (سوره توبه )، بسم اللّه نيامده است كه به فرموده حضرت على عليه السلام بخاطر آن است كه بسم اللّه كلمه امان و رحمت است و با اعلام برائت از مشركين سازگار نيست .
بسم اللّه
بسم اللّه ، نشانگر رنگ وصبغه الهى وبيانگر جهت گيرى توحيدى ماست .
بسم اللّه ، رمز توحيد و به نام ديگران رمز كفر و به نام خدا و ديگران نشانه شرك است . نه دركنار نام خدا، نام ديگرى را ببريم و نه به جاى نام او نام ديگرى قرار دهيم . معناىِ (سَبِحّ اسْمَ رَبّك ) آن است كه حتى اسم پروردگار نيز بايد از هر شريكى منزّه باشد.
بسم اللّه ، رمز بقا و دوام است و هرچه رنگ خدايى نداشته باشد فانى است . [11]
بسم اللّه ، رمز عشق به خدا و توكّل به اوست .
بسم اللّه ، رمز دورى از تكبر و اظهار عجز به درگاه خداست .
بسم اللّه ، رمز بيمه كردن كارها با نام خداست .
بسم اللّه ، رمز قداست بخشيدن به كارهاست .
بسم اللّه ، رمز ذكر و ياد هميشگى خداست كه خدايا ترا در هيچ حال فراموش نمى كنم .
بسم اللّه ، بيانگر هدف انسان است كه خدايا هدفم تو هستى ، نه مردم ، نه دنيا و نه هوسها.
بسم اللّه ، يعنى فقط و فقط از او استمداد مى جويم نه ديگران .
بسم اللّه ، بيانگر آن است كه محتواى سوره از مبداء حق و مظهر رحمت نازل شده است .
پي نوشتها
[1] - مستدرك الوسائل ، حديث 4365.
[2] - عدد هفت ، عدد آسمان ها، ايام هفته ، طواف ، سعى بين صفا و مروه و عدد سنگ هايى است كه به شيطان زده مى شود.
[3] - تفسير كنزالدقائق .
[4] - بحار، ج 92، ص 257.
[5] - سوره هود، آيه 41.
[6] - بحار، ج 76، ص 385.
[7] - كنزالعمّال ، حديث 29558.
[8] - تفسير برهان ، ج 1، ص 43.
[9] - مستدرك حاكم ، ج 3، ص 233.
[10] - مسند احمد، ج 3، ص 177 و ج 4، ص 85.
[11] -(كُلُّ شَئ هالِكٌ اِلاّ وَجْهه ). سوره قصص ، آيه 88.
منبع : کتاب تفسير نماز استاد محسن قرائتى
تشهّد و سلام 
